ARİSTOTELES

Aristoteles ya da kısaca Aristo (Yunanca: Ἀριστοτέλης Aristotelēs; Eski Yunanca /aristoˈtelɛːs/; Yeni Yunanca /ˌaris̩toˈteʎis̩/) (M.Ö. 384 – 7 Mart M.Ö. 322) Antik Yunan filozof. Platon ile Batı düşüncesinin en önemli iki filozofundan biri sayılır. Fizik, astronomi, ilk felsefe, zooloji, mantık, politika ve biyoloji gibi konularda pek çok eser vermiştir.

M.Ö. 384 veya 385'te, günümüzde Athos tepesi olarak adlandırılan tepenin yakınlarında ufak bir Makedonya kenti olan Stageira'da, Makedonya kralı II. Amyntas'ın (Philippos'un babası) hekimi olan Nikomakhos'un oğlu olarak dünyaya gelir. M.Ö. 367 veya 366 'da 17 yaşında Platon'un Atina'daki akademisine (Akademeia) girmesiyle Platon'un en parlak çömezlerinden biri olur. Tütör yahut yardımcı hoca olarak çalıştığı dönemde, okuma tutkusuyla tanınır; (Platon, belki de bir tür tenezzülle, ona "okuyucu" lâkabını takar) Daha sonraları Akademia'daki öğretime kendisi de katkıda bulunur: kimi zaman Platoncu savları rakip Isokratos okuluna karşı savunmak için geliştiren, hatta zaman zaman da Evdamos ya da Can üzerine (Peri tes Psykhes) yazılarında olduğu gibi, bu tezleri büyükseyen diyaloglar yazar. Gryllos yahut Retorik üzerine Aristoteles'in diyalog yazarlığı dönemine aittir.

Platon M.Ö. 347'de öldüğünde, Akademeia'nın başına ardılı olarak Spevsippos'u atamıştır. Antik Çağ'dan itibaren yaşamöyküsü yazarları -herhalde kötücüllüklerinden- Platon'un bu seçiminde Aristoteles'in Akademeia'yı terk etmesinin asıl nedenini görüyorlar. Aristoteles'in en azından Spevsippos'a karşı kalıcı bir garez duyduğunu biliyoruz. Aynı yıl, belki de ustasının teşvikıyle, Ksenokratos ve Theophrastos ile bugün Biga Yarımadası olarak anılan Troas bölgesindeki Assos kentine gönderilir. Orada Tiran Atarnevs'li Hermias'ın siyasî danışmanı ve dostu olur. Aynı esnada, özgünlüğünü daha o zamandan belli eden bir okul kurar. Bu okuldaki girişimleri arasında yaşambilim üzerine çalışmaları yer alır. 345-344 yıllarında, belki de Theophrastos'un daveti üzerine, komşu Lesbos (Midilli) adasının Doğu kıyısındaki Mytilene (Midilli) kentine varır. 343'te Pella'daki (Bugün Ayii Apostili) Kral Makedonyalı Philippos'un sarayına, oğlu İskender'in eğitimini üstlenmek üzere çağırılır. 341 yılında Perslerin eline düşen Hermias'ın feci sonunu Pella'da öğrenir, anısına bir ağıt düzer. Gerek Pella'da ikamet ettiği sekiz senelik dönem, gerek eğitmenlik vazifesinin içeriği hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz. Philippos'un ölümüyle M.Ö. 335 İskender tahta oturur. Aristoteles Atina'ya dönüp Akademeia'ya rakip olarak Lykeion'u, ya da diğer adıyla Peripatos 'u (öğrencileriyle içinde dolaşarak tartıştıkları bir tür çevresi sütunlarla çevrili avlu ya da galeri) kurar. Lykeion'lulara verilen Peripatetikoi adı buradan geliyor. Burada on iki sene ders verir. M.Ö. 323'te Büyük İskender'in bir Asya seferi esnasında ölmesi üzerine Atina'da Makedon karşıtı bir tepki dalgası peydah olduğu vakit, aslında Makedonculuk zannı taşıyan Aristoteles'e karşı, dine saygısızlık davası açılması söz konusu olur. Bir ölümlüyü -Hermias'ı- anısına bir ilâhi yazarak ölümsüzleştirmekle itham edilir. Bunun üzerine Aristoteles, Sokrates'in yazgısını paylaşmak yerine Atina'yı terk etmeyi seçer: kendi deyişiyle, Atinalılar'a "felsefeye karşı ikinci bir suç işlemeleri" fırsatını tanımak istemez. Annesinin memleketi olan Eğriboz (Evboia) adasındaki Helke'ye Khalkis sığınır. Ertesi yıl M.Ö. 322'de, altmış üç yaşında hayatını kaybeder.

YAPITLARININ LİSTESİ

Mantık

• Organon :
  • Yüklemler
  • Yorum Üzerine
  • Birinci Çözümlemeler
  • İkinci Çözümlemeler
  • Yerlemler
  • Sofistiklerin çoğalması sonu çürükler

Doğa yazıları

• Kosmos Üzerine (Περὶ κόσμου De Mundo)
• Fizik (Φυσική Physica)
• Gökyüzü Üzerine (Περὶ οὐρανοῦ De Caelo)
• Gök Cisimleri Üzerine (Μετεωρολογικά)
• Can Üzerine (Περὶ ψυχῆς De Anima)
• Kısa Doğa Yazıları (Parva Naturalia)
  • Duyular Üzerine Περὶ αἰσθήσεως
  • Anı ve Anımsama Üzerine Περὶ μνήμης καὶ ἀναμνήσεως
  • Uyku ve Uyanma Üzerine Περὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρεως
  • Rüyalar Üzerine Περὶ ἐνυπνίων
  • Uykuda Kehanet Üzerine Περὶ τῆς καθ' ὕπνον μαντικῆς
  • Uzun ve Kısayaşamlılık Üzerine Περὶ μακροβιότητος καὶ βραχυβιότητος
  • Gençlik ve İleri Yaş Üzerine Περὶ νεότητος καὶ γήρως. Περὶ ζωῆς καὶ θανάτου
  • Soluma Üzerine Περὶ ἀναπνοῆς
  • Nefes Üzerine Περὶ πνεύματος
• Hayvanların Tarihi Üzerine (Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι Historia Animalium)
• Hayvanların Kısımları Üzerine (Περὶ ζῴων μορίων De Partibus Animalium)
• Hayvanların Hareketi Üzerine (Περὶ ζῴων κινήσεως De Motu Animalium)
• Hayvanların Gelişimi Üzerine (Περὶ πορείας ζῴωνDe Incessu Animalium)
• Hayvanların Oluşumu Üzerine (Περὶ ζῴων γενέσεως De Generatione Animalium)
• İkincil Yazılar Opera Minora
  • Renkler Üzerine Περὶ χρωμάτων
  • Duyulan Şeyler Περὶ ἀκουστῶν
  • Fizyognomikler Φυσιογνωμονικὰ
  • Bitkiler Üzerine Περὶ φυτῶν
  • Duyulduk Harikulâde Şeyler Περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων
  • Mekanik (Μηχανικά Mechanica)
  • Görünmez Çizgiler Üzerine Περὶ ἀτόμων γραμμῶν
  • Rüzgârların Yerleri ve Adları Ἀνέμων θέσις καὶ προσηγορίαι
  • Melissos, Ksenofanes ve Gorgias Üzerine Περὶ Μελίσσου, Περὶ Ξενοφάνους, Περὶ Γοργίου
• Sorunlar Προβλήματα
• Doğa Cetveli (Scala Naturae)

Fiziksonrası-Varlıkbilim

• Doğa Yazılarından Sonra Gelenler (Τὰ μετὰ τὰ φυσικά Metaphysica)

Estetik ve Politika üzerine

• Ekonomikler (Οἰκονομικά Oeconomica)
• Magna Moralia (Ἠθικὰ μεγάλα Magna Moralia)
• Nicomakos'a Etik (Ἠθικὰ Νικομάχεια Ethica Nicomachea)
• Atinalıların Yasası (Ἀθηναίων πολιτεία)
• Eudemos'a Etik (Ἠθικὰ Εὐδήμεια Ethica Eudemia)
• Erdemler ve Erdemsizlikler Üzerine (Περὶ ἀρετῶν καὶ καιῶν)
• Politika (Πολιτικὰ Politica')

Estetik

• İskender'e Retorik Ῥητορικὴ πρὸς Ἀλέξανδρον
• Retorik (Τέχνη ῥητορική Ars Rhetorica)
• Poetika (Περὶ ποιητικῆς Ars Poetica)

ALINTI: http://tr.wikipedia.org/wiki/Aristoteles